Steinbocktour: huttentocht door Duitsland en Oostenrijk

ingehospers
10 aug
14 minuten om te lezen

Bijgewerkt op: 29 aug

“Willkommen im einfachen Leben. Der Luxus bleibt im Tal.” Die woorden lazen we bij één van de eerste berghutten. Huttentochten zijn fantastisch en goed betaalbaar, maar het moet wel bij jou passen! Veelal geen douches (wel bergmeren om in te zwemmen), slapen in een slaapzaal, wandelen door zon, regen én modder, en afzien op steile bergpassen. Maar ook: wakker worden met uitzicht op de Alpen, wandelen langs heldere bergmeren, onverwacht oog in oog staan met marmotten en steenbokken, en thuiskomen in berghutten waar er voor je wordt gekookt.

De Steinbocktour is een klassieker onder de huttentochten in de Allgäuer Alpen vanuit Oberstdorf, op de grens van Duitsland en Oostenrijk. Technisch uitdagend, ruig, mooi, en wat mij betreft zeker niet de makkelijkste tocht om mee te beginnen.

In deze blog lees je een verslag van dag tot dag: van de eerste voorbereidingen in Oberstdorf tot de laatste duik in een bergmeer bij de Vilsalpsee. Inclusief routes, foto’s en praktische tips.

Laat je inspireren, ontdek of deze tocht iets voor jou is, en wie weet lees je dit straks niet alleen uit nieuwsgierigheid, maar als voorbereiding op je eigen avontuur.

Wil je je voorbereiden op een huttentocht, zie ook hier de tips van de NKBV Van paklijst tot omgang met onweer en sneeuw.

De route van de Steinbocktour

De klassieke route loopt van:

Fiderepasshütte
naar Mindelheimer Hütte
naar Rappenseehütte
en eindigt bij de Kemptner Hütte

Daarna zijn er uitbreidingsmogelijkheden naar:

Hermann-von-Barth-Hütte
Prinz-Luitpold-Haus
Edmund-Probst-Haus (en terug naar Oberstdorf)

Wij boekten onze hutten slechts drie weken voor vertrek. Hierdoor konden we de originele route nog wel lopen, maar waren de uitbreidingen volgeboekt. Omdat we toch langer wilden lopen, hebben we zelf een verlenging bedacht richting Oostenrijk. We liepen door naar de Bernhardseckhütte en reisden daarna al liftend, met een treintje en een korte klim naar de Landsberger Hütte, waar we nog twee nachten verbleven.

De wandeltijden die ik in deze blog vermeld, zijn afkomstig van Komoot – dit zijn dus de ‘kale’ wandeltijden zonder pauzes of fotomomenten.

Pro tip: in iedere hut kan je een hutstempel halen. Op deze manier maak je jouw persoonlijke herinnering aan jouw huttentocht. Je kan ook bierviltjes verzamelen, iedere berghut heeft zijn eigen.

Aankomstdag: laatste voorbereiding in Oberstdorf

Bij aankomst in Oberstdorf ging ik direct naar de toeristeninformatie. Let op: de vestiging bij het treinstation sluit al om 12.00 uur. Gelukkig was verderop in het dorp een tweede kantoor dat open was tot 17.00 uur. Onderweg ernaartoe ontdekte ik hoe leuk Oberstdorf eigenlijk is: een charmant dorp vol outdoorwinkels van bekende merken, alles wat je nodig hebt voor een hikeavontuur in de bergen is hier te vinden.

Bij het toeristeninformatiepunt verzamelde ik de nodige routeinformatie, en in de lokale boekhandel kocht ik een wandelkaart voor de hele route. Daarna ging ik door naar de supermarkt voor de laatste boodschappen voor ontbijt en snacks voor de komende dagen. Daarna kwam mijn hikevriendin met de trein aan en vanaf hier start ons avontuur samen!

Overnachting Oberstdorf: Ron’s Guesthouse

Inchecken: 16.00 – 20.00 uur / Uitchecken: 09.30 uur
Faciliteiten: Douche en handdoeken aanwezig
Ontbijt: Niet inbegrepen en niet aanwezig.

Dag 1 – Van Oberstdorf naar Mindelheimer Hütte (2.058 m)

Afstand: 11,4 km

Duur: 5 uur (excl. pauzes)

Hoogtemeters: +730 m / –480 m

👉 Bekijk de route op Komoot

We starten de dag met een broodje van de bakker en nemen rond 8.00 uur buslijn 7 (gratis met de Allgäu-Walser-Card) naar Birgsau Alpe Eschbach, bij het dalstation van de Fellhornbahn. Vanaf daar pakken we de eerste gondel om 8.30 uur naar het Mittelstation (1.760 m). De wandeling begint meteen boven de boomgrens, in een groen Alpenweidegebied vol bloemen. Onderweg horen we een hoog fluitend geluid en gaan op zoek naar vogels, tot we ontdekken dat het van marmotten komt! Ze zitten als stokstaartjes rechtop in het gras. Een onverwacht en bijzonder moment.

Na ruim 2,5 uur (volgens de bordjes) bereiken we de Fiderepasshütte (2.067 m), vlak na een korte steile klim.

We lunchen bij de hut, ik ga voor de goed gevulde goulashsoep, en vervolgen daarna onze tocht naar de Mindelheimer Hütte. Volgens de borden is het nog drie uur wandelen, en inmiddels is het binnen te regenen. Gelukkig biedt onze regenjas voldoende bescherming. Het weer blijft de rest van de middag wisselvallig: jasje aan, jasje uit.

De route voert omhoog naar de Saubuckelkopf (2.215 m), het hoogste punt van vandaag. Hier lopen we door een kaal en stenig gebied boven de Alpenweiden. Vanaf de top dalen we via een rotsachtig blokkenveld, en volgen daarna een relatief vlak pad naar de hut. Ondertussen zien we gemsen in de verte en vliegt er een Steinadler over ons heen. De combinatie van regen en koeien op het pad zorgt voor gladde en drassige paden.

Bij aankomst bij de Mindelheimer Hütte begint het standaard huttenritueel: wandelschoenen schoon maken, schoenen uit en hutsloffen aan. In tegenstelling tot Zwitserland, waar je vaak crocs kunt lenen, neem je in Duitsland en Oostenrijk je eigen hutsloffen mee, ik had ultralichte hotelslippers (57 gram) weten te regelen via een hotel in Deventer.

We arriveren rond 15.30 uur. Vanaf 17.00 uur begint het inchecken in deze hut (de plaatsen zijn al ingedeeld). Tot die tijd geniet ik van een Apfelstrudel met vanillesaus, terwijl we Yatzee spelen en onze mede tafelgenoten leren kennen.

We slapen in een gedeelde ruimte met 15 personen, bestaande uit drie 4 persoonsstapelbedden en een drietal losse matrassen. Voor het avondeten leggen we alvast alles klaar wat we vanavond en morgenvroeg nodig hebben, zodat we zo min mogelijk geluid hoeven te maken wanneer er mogelijk nog mensen slapen. Daarna doe ik de dagelijkse was (lees: sokken, ondergoed en de pijpen van mijn wandelbroek schoonmaken).

’s Avonds eten we de spätzle met zuurkool, doen we spelletjes, kletsen we met andere wandelaars en bespreken we de route voor morgen. Bij droog weer nemen we de hoge route, maar bij regen kiezen we voor het dalpad, de stenen van de bovenlangsroute zijn dan te glad en gevaarlijk.

Overnachting: Mindelheimer Hütte (DAV-hut)

Ontbijt: 07.00 – 08.00 uur / Warme keuken: 11.00 – 19.00 uur.
Check-in: Tot 18.00 uur.
Slaapplaatsen: Alleen matrassen, geen aparte kamers of bedden.
Faciliteiten: Geen douches, geen wifi, beperkt mobiel bereik.
Prijs: €15,- voor DAV-leden / €27,- voor niet-leden.

Dag 2 – Van Mindelheimer Hütte naar Rappenseehütte (2.091 m)

Afstand: 10,1 km

Duur: 5 uur (excl. pauzes)

Hoogtemeters: +700 m / –610 m

👉 Bekijk de route op Komoot

We hebben geluk gehad vannacht: niemand van de 15 kamergenoten heeft gesnurkt en we hebben heerlijk geslapen. Het weer is goed, dus we kiezen voor hoge route: de vijf uur durende route over de Schafalpenpass. Na het ontbijt, twee plakjes brood met kaas, vlees en jam, en een kop thee, starten we met wandelen. De ontbijten zijn hier wat eenvoudiger dan in Zwitserland, maar voldoende voor de start van de dag. We kopen nog een appel voor onderweg en hebben zelf snacks en lunch bij ons.

De wandeling begint opnieuw over een modderpad dat door koeien flink is stukgelopen. Even later komen we bij een waterval die we moeten oversteken. Door de regen is de stroom iets breder geworden, en het is even zoeken naar de juiste stenen. Onze voorgangers helpen ons door een hand toe te steken bij de laatste sprong, en wij doen hetzelfde voor de wandelaars achter ons. Daarna volgt een gelijkelijk afdaling van zo’n 450 meter. We steken opnieuw een beekje over bij een waterval, en vanaf daar gaat het vooral omhoog.

Bij een stuk met een ijzeren kabel besluit ik mijn telefoon veilig op te bergen. Nog voor ik hem goed in het heupzakje van mijn rugtas heb, valt hij uit mijn hand en rolt van de berg af. We zien hem nog liggen en proberen het even, maar het blijkt al snel onhaalbaar om hem terug te halen. We maken een laatste foto van de telefoon op de helling en lopen verder. Het missen van mijn telefoon blijkt behoorlijk onhandig: geen route meer, geen tijd, geen zaklamp voor in de hut. Het voelt kwetsbaar om met z’n tweeën nog maar één telefoon te hebben. Later realiseer ik me dat ook al mijn foto’s van deze vakantie weg zijn. Erg jammer, maar gelukkig kunnen we verder en zijn we veilig.

Onderweg is er vandaag geen berghut of plek om te lunchen, dus we eten onze eigen meegebrachte hikerslunch, aangevuld met hartkeks en de appel uit de vorige hut. Dit is ook hoe de meeste lunches deze week eruit gaan zien.

Na de lunch komt het mooiste én lastigste deel van vandaag. We dalen een kloof in met een kort stukje langs kettingen, klauteren omlaag en steken opnieuw een waterval over. Daarna volgen we een smal pad tegen een stijle rotswand, door een aantal kleine watervalletjes. Er zijn kettingen, traptreden en beugels aangebracht. Met aandacht en stap voor stap is het goed te doen. Wanneer we weer op de Alpenweide lopen, zien en horen we opnieuw marmotten. Na een laatste steile klim komen we aan bij de Rappenseehütte.

Daar begint de bekende routine: wandelschoenen uit, hutsloffen aan, tas uitpakken, spullen klaarleggen. Voor het avondeten nemen we nog een frisse duik in de Große Rappensee, op vijf minuten lopen van de hut. De zon schijnt mooi over het landschap en weerspiegelt in het water, dat helaas ijskoud blijft. Daarna is het tijd om te eten en sluiten we af met de traditionele keisermarrn met appelmoes, de route voor morgen te bepalen, een spelletje te doen en naar bed te gaan.

Overnachting: Rappenseehütte (DAV-hut)

Slaapplaatsen: Inchecken tussen 14.00 uur en18.00 uur.
Maaltijden: Ontbijt: 07.00 – 08.00 uur en avondeten: 12.00 – 19.30 uur.
Douches: Koud stromend water en warme douche tegen betaling
Prijs: DAV-lid: €15,- (matrassen) / €25,- (bed)/ Niet-lid: €27,- / €37,-

Dag 3 – Van Rappenseehütte naar Kemptner Hütte (1846 m)

Afstand: 11 km

Duur: 6 uur (excl. pauzes)

Hoogtemeters: +1127 m / –1344 m

👉 Bekijk de route op Komoot

Vandaag lopen we de beroemde ‘Heilbronner Weg’, een route die alleen geschikt is bij goed weer, zonder onweer of dichte bewolking. Je moet geen hoogtevrees hebben en een goede conditie! Lees je vooraf goed in, zodat je weet wat je te wachten staat en of dit voor jou passend is om te doen.

Gelukkig is het perfect weer, dus we gaan ervoor. Het wordt een lange dag, en daarom besluiten we al om 6.30 uur te vertrekken, nog voor het ontbijt. Zo hebben we onderweg genoeg tijd om rustig te lopen, pauzes te nemen en van het uitzicht te genieten.

De eerste klim brengt ons snel uit de Alpenbloemenweide naar een ruig steenlandschap. Daar zien we direct een kudde steenbokken, die hebben we alvast gespot, en dat past mooi bij het thema van deze tocht. Na dit voorproefje begint de echte klim, die ons uiteindelijk naar het hoogste punt van de route brengt: 2615 meter. De route is gemarkeerd met rode stippen en strepen, al moet je af en toe even zoeken. Als we twijfelen of we goed lopen, blijkt vaak dat we net een markering hebben gemist, we doen een paar stappen terug en zitten weer op de route.

De hike is uitdagend, maar wordt door vrijwilligers goed onderhouden. Op veel plekken zijn staalkabels, extra handgrepen, traptreden of zelfs hele metalen trappen aangebracht. Toch is het constant opletten waar je je voeten zet; de afgrond is er vrijwel altijd. Ik voel geen hoogtevrees, maar ook geen ontspanning. Dit is geen gezellige wandeling door het bos; dit is echt een serieuze bergroute.

Het uitzicht over de Allgäuer Alpen is waanzinnig, in alle richtingen alpentoppen en steenbokken onder ons op de hellingen. Na het hoogste punt volgen nog meerdere steile afdalingen en beklimmingen. Dan bereiken we een sneeuwveld waar we in het zonnetje, over de aangestampte sporen lopen. Vlak daarna moeten we goed opletten om rechtsaf te slaan richting de Kemptner Hütte, deze afslag wil je niet missen.

We dalen verder af en komen weer in een lieflijk berglandschap vol gele bloemen. Bij het meer, de Schwarmilzsee, zien we opnieuw steenbokken op de helling. Het water is ijskoud, maar ik ga erin en zwem twee slagen, daarna ben ik er ook snel weer uit.

De laatste twee uur van de hike gaat over de puinhelling, over een smal en schuin pad. Niet direct gevaarlijk, maar ook niet iets waar je even snel overheen loopt. Daarna volgt een lang, relatief vlak stuk, en wanneer we om een hoek komen, zien we in de verte eindelijk de hut liggen. Nog één laatste afdaling, en dan lopen we redelijk horizontaal op een aangename ondergrond van aarde in plaats van stenen. Wat een verademing naar dagen op stenen gelopen te hebben. Dan zijn daar opnieuw de marmotten. Twee ervan lopen een stukje met ons mee richting de hut. Ze geven ons extra energie voor de laatste meters naar de hut.

Om 16.30 uur komen we aan. Moe, maar voldaan. Wat is het heerlijk dat daar ons bed al klaarstaat en er voor ons wordt gekookt.

Terugkijkend op vandaag was het een fantastische ervaring, maar deze route zou ik niet snel opnieuw lopen. Klimmen en klauteren als onderdeel van een wandeling vind ik prima, maar urenlang aandachtig iedere stap plaatsen is niet waar ik het meeste plezier uit haal.

We zijn nu drie dagen onderweg, de klassieke Steinbocktour gaat van de Kemptner Hütte naar het dal. Er zijn enkele vervolg variaties richting andere hutten, maar deze waren echter al volgeboekt toen wij gingen plannen, dus kozen wij voor een minder gangbare maar prima uitbreiding van de route: verder Oostenrijk in. Geen standaard vervolg, wel een hele mooie.

Overnachting: Kemptner Hütte (DAV-hut)

Mobiel bereik: Niet aanwezig bij de hut, wel na 10 minuten lopen.
Douches zijn niet aanwezig en telefoon opladen is mogelijk in de eetzaal.
Prijs: Lager (matrassenslaapzaal): €15, en Zimmer (stapelbed): €27,-.

Dag 4 – Van Kemptner Hütte naar Bernhardseck Hütte (1.812 m)

Afstand: 9,4 km

Duur: 4 uur (excl. pauzes)

Hoogtemeters: +460 m / –510 m

👉 Bekijk de route op Komoot

Vandaag doen we het rustig aan. De wandeling is relatief kort, het weer is goed en het terrein is lang niet zo technisch en uitdagend als de afgelopen dagen. We lopen langs kleine bergmeren en meerdere watervalletjes. Bij een puinhelling zien we een groep gemzen onze route kruisen, waarna wij het pad over de puinhelling volgen richting de enige wat spannendere klim van vandaag.

Dat stuk staat op de kaart als een ‘Steig’ gemarkeerd. Maar er is slechts één stijle klim omhoog langs staalkabels van ongeveer 10 meter. In alle rust, en inmiddels een rugzak vol ervaring blijkt het maar een kleine hindernis te zijn.

Op de hoogvlakte worden we begroet door een marmot en daarna komen we een kudde schapen tegen, de eerste die we deze tocht zijn tegengekomen. Ze zijn minder geschikt voor de steilere hellingen, maar hier hebben ze volop ruimte. De kudde komt op ons af en ik probeer even hoe het is om herder te zijn, met de schapen achter me aan. Het levert leuke foto’s en veel lol op.

Op deze plek moeten we kiezen tussen twee routes: via de top van de Strahlkopf (2.388 m), of een meer horizontale variant rondom de Rothornspitze. Wij kiezen voor het laatste. Iets verderop, bij de Jochelspitze, splitsen de routes zich opnieuw: er is een panoramaroute over de kam en een iets lager gelegen ‘Alpenrosensteig’. Ook is het mogelijk om eerst de Jochelspitze te beklimmen en daarna een van beide routes te kiezen. Wij slaan deze top over en nemen een lange pauze in het gras, in de zon. Daarna volgen we de panoramaroute, die ons prachtig over de bergkam naar de Bernhardseck Hütte leidt. De zon is fel, maar met zonnebrand en een merinowollen summerhoody met lange mouwen blijven we goed beschermd.

We arriveren vroeg in de middag bij de hut. We slapen in een kamer voor acht personen, met één stapelbed en een ‘lager’: zes matrassen naast elkaar. Omdat we als eersten aankwamen, konden we het stapelbed kiezen. Aan het einde van de middag zien we de donkere wolken boven de omliggende bergtoppen ontstaan. Vlak voor het avondeten barst het los: flitsen boven de toppen, gevolgd door een stevige regenbui. Na het eten is het droog en gaan we nog even naar buiten om te zien hoe de wolken horizontaal tussen de bergen hangen, constant veranderend.

De avond sluiten we af met spelletjes: Mens-erger-je-niet, Rummikub en Yahtzee, samen met onze tafelgenoten. In gesprek met de eigenaar van de hut vraagt hij ons of we de Heilbronnerweg hebben gelopen. “Dann seid ihr fit,” zegt hij, en we glimlachen tevreden. Wat een avontuur zijn wij aan het beleven en we hebben nog een deel te gaan!

Overnachting: Bernhardseck Hütte

Inchecken: tussen 16.00 – 19.00 uur.
Ontbijt: 07.00 – 08.30 uur/ diner: 18.00 – 19.00 uur.
Prijs: €45,- per nacht (incl. ontbijt).
Douche: aanwezig en te gebruiken tegen betaling.

Dag 5 – Van Bernhardseck Hütte naar Landsberger Hütte (1.810 m)

Afstand: 4,5 km (Visalpsee naar Landsberger Hütte)

Duur: 3 uur (excl. pauzes)

Hoogtemeters: +620 m / –0 m

👉 Bekijk de route in Komoot

We begonnen de dag met het lekkerste ontbijt van de hele tocht tot nu toe: yoghurt, muesli, vers brood, cake en een ruime keuze aan beleg. Het zonnetje scheen al vroeg, waardoor we zelfs buiten op het terras konden ontbijten.

Na het ontbijt daalden we 770 m in ongeveer anderhalf uur af naar de Elbigenalp (1040 m). Daar wilden we de bus nemen naar Weissenbach am Lech, en daarna door naar Tannheim. Maar toen we beneden aankwamen, bleek de bus net vertrokken. De volgende kwam pas over 50 minuten, dus besloten we te liften. Al snel stopte een ouder echtpaar dat ons meenam, ze waren onderweg naar een lokaal feest waar bewoners in klederdracht bijeenkomen voor een optocht van lokale fanfaregroepen. We besloten spontaan met ze mee te gaan en genoten van deze onverwacht ontspannen tussenstop.

Later liftten we verder naar Tannheim, vanwaar we met het toeristentreintje naar de Vilsalpsee gingen (10 minuten bus, 4 minuten treintje). Daar begonnen we aan wat we dachten dat een korte wandeling zou zijn van een uur naar onze volgende hut. Nog voor de start bleek dat we verkeerd zaten: het was nog zeker 2,5 uur lopen en 650 hoogtemeters omhoog. Weg was het idee van een relaxdag.

De klim begon steil en het duurde even voordat ik er plezier in kreeg, maar al snel viel ik weer in het ritme. Stap voor stap passeerden we koeien, alpaca’s en drie prachtige meren: van de Vilsalpsee (1.200 m) omhoog naar het stuwmeer Traualpsee (1.700 m) en tenslotte naar het hooggelegen bergmeer de Lache (1.800 m). Het was warm, het zweet liep in straaltjes, en die laatste plas water was een heerlijke verrassing. We namen een verfrissende duik en kwamen frisgewassen aan bij de Landsberger Hütte.

Deze nacht sliepen we op een slaapzaal met 46 bedden. Voor het slapen in de berghutten heb ik oordopjes en een slaapmasker meegebracht, maar deze heb ik nog geen enkele nacht nodig gehad. Ik heb vooral genoten van het ritme van leven met het licht: naar bed als het donker wordt, opstaan met de eerste zonnestralen. Deze nacht werd er wel gesnurkt, maar met de gedachte “het is net als slapen tussen zeehonden” viel ik toch vrij snel in slaap.

Overnachting: Landsberger Hütte

Reserveringen worden tot 18.00 uur vastgehouden. Bij latere aankomst van tevoren contact opnemen.
Avondeten: à la carte tussen 11.00 en 19.00 uur.
Douche: in het bijgebouw, €3,- voor 3 minuten warm water.
DAV-prijzen: Matratzenlager – €15,- (leden) / €27,- (niet-leden), Kamer – €25,- / €37,-
Geen mobiel bereik binnen, maar wel buiten de hut.

Dag 6 & 7 – Landsberger Hütte

Afstand: 5,7 km

Duur: 3 uur (excl. pauzes)

Hoogtemeters: +390 m / –400 m

👉 Bekijk de route in Komoot

Vandaag is de eerste dag waarop het overdag regent, en wat een geluk: precies nu slapen we twee nachten in dezelfde hut. We hoeven dus niet in de regen op pad. De ochtend begint langzaam, met alle tijd voor het ontbijt.

Zodra het even droog wordt, trekken we onze regenbroeken aan en beklimmen we de Rote Spitze (2.130 m). De regenbroek is het laatste kledingstuk die ik meedraag en nog niet had gebruikt. Eindelijk een moment waarop deze 30 minuten zijn nut bewijst. Daarna is het al weer redelijk droog.

Op de terugweg naar de hut begint het opnieuw te regenen, en ineens blijken we een stuk sneller te kunnen lopen. Met modderschoenen komen we aan, maar ook daar is aan gedacht: elke hut heeft een plek waar je je schoenen kunt schoonmaken. In de regen poetsen we onze zolen schoon, waarna we snel naar binnen schuilen voor de lunch.

Na de lunch klaart het op. We lopen nu vanaf de hut de andere kant op, richting de Schochenspitze en nemen op de terugweg weer een verfrissende duik in bergmeer de Lache. Dit is een van de weinige momenten waarop de zon vandaag echt doorbreekt, en we maken er optimaal gebruik van.

De volgende ochtend dalen we direct na het ontbijt 650 meter af naar de Vilsalpsee. Daar nemen we nog één laatste duik in dit prachtige bergmeer. Daarna liften we opnieuw een stukje en reizen we met de trein terug naar huis.

Wat een fantastisch avontuur was dit, van sneeuwvelden tot bergmeren, van klauterpaden tot fleurige Alpenweides. We komen thuis met een grote glimlach op ons gezicht en een rugzak vol wandelavonturen!

Praktische tips

Hutten kan je veelal via de website van de hut reserveren, in sommige gevallen gaat dit via de mail of telefonisch.
Hutten van de Alpenverenigingen vind je in Duitsland via: Deutscher Alpenverein (DAV). In Oostenrijk via de: Alpenverein Österreich (OeAV).
Lidmaatschap van de NKBV voor €57,75 per jaar. Voordelen: je overnacht voordeliger in DAV/OeAV-hutten en hiermee krijg je 10% korting bij Bever.
Privehutten zijn vaak duurder dan hutten van de Alpenverenigingen.
Betalen in de hutten gaat doorgaans contant; pinnen is zelden mogelijk.
Je barrekening betaal je ‘s avonds voor het slapen. Ontbijt (als deze niet inclusief is) betaal je dan apart in de ochtend.
In Duitsland en Oostenrijk zijn hutsloffen vaak niet aanwezig en dien je deze zelf mee te nemen. Tip: hotelslippers van 57 gram scoorde ik bij een hotel in Deventer.
Weerbericht: zorg ervoor dat je altijd op de hoogte bent van het actuele weerbericht op jouw locatie. In de bergen kan het weer snel omslaan.